კისრის ტკივილი

       მაკა მანია

კისრის ტკივილი მოსახლეობის 2/3 ნაწილს ცხოვრებაში ერთხელ მაინც გამოუცდია. ხშირ შემთხვევაში იგი სახიფათო არ არის და 1–2 კვირაში თავისთავადაც კი გაივლის.

არასპეციფიური ანუ „მექანიკური“ კისრის ტკივილი აღმოცენდება თავისა და კისრის არასწორ პოზიციაში მოთავსების შედეგად. ასე მაგალითად, მაგიდასთან, მერხთან ან კომპიუტერთან არაწორი ჯდომა ხანგრძლივი დროის მანძილზე ხელს უწყობს კისრის კუნთების დაჭიმვასა და ტკივილის აღმოცენებას (იხ. სურ N1–8). „მექანიკურ“ ტკივილს უკავშირებენ ასევე მინიმალური ტრავმითა და გადაძაბვით აღმოცენებულ კისრის ტკივილს. აღსანიშნავია, რომ ხშირ შემთხვევაში კისრის ტკივილის მიზეზის დადგენა ვერ ხერხდება.

შოლტისებრი ტრავმა უმთავრესად აღმოცენდება ავტოსაგზაო შემთხვევების დროს, რა შემთხვევაშიც თავი და კისერი ინერციით მოძრაობს ჯერ წინა მიმართულებით (მოხრა), ხოლო შემდეგ უკანა მიმართულებით (გაშლა). თავისა და კისრის ასეთი მკვეთრი და ძლიერი მოძრაობა წინა-უკანა მიმართულებით შედარებულია შოლტის გადაკვრასთან, საიდანაც მომდინარეობს ზემოხსენებული სახელწოდება.

ხერხემლის დეგენერაციული ავადმყოფობის დროს აღინიშნება ხერხემლის მალებისა და მალთშუა დისკების დაზიანება, რაც კისრის ტკივილის აღმოცენების ერთ-ერთი ხშირი მიზეზია. 

ზოგჯერ მალთაშუა დისკი და მისი ფიბროზული რგოლი იმდენად ზიანდება, რომ დისკი გადაინაცვლებს ზურგის ტვინიდან გამომავალი ფესვის მიმართულებით. ყალიბდება ე. წ. მალთაშუა დისკის თიაქარი. დისკის თიაქარი იწვევს ზეწოლას ფესვზე და კისრის რადიკულოპათიის აღმოცენებას, რა დროსაც კისრის ტკივილი ვრცელდება ზემო კიდურზე დაზიანებული ფესვის საინერვაციო მიდამოს შესაბამისად.

ემოციური სტრესი დიდ როლს თამაშობს ხერხემლის მიმდებარე (მათ შორის კისრის) ტკივილის აღმოცენებაში. ფსიქო–ემოციური დაძაბულობის დროს იცვლება ხერხემლის სვეტის ბიომექანიკა ჩონჩხის კუნთების დაჭიმულობის ხარჯზე. აღნიშნული მიზეზის გამო ადვილად პროვოცირდება კისრის ტკივლი ან აღინიშნება უკვე არსებული ტკივილის გახანგრძლივება.

სხვა მიზეზები, როგორიცაა, მაგალითად, სისტემური პოლიართრიტები, ინფექციები, სისხლძარღვოვანი დაავადებები და სხვა, შედარებით უფრო იშვიათია. მათი დიფერენცირება თქვენი ექიმის პრეროგატივაა და ამდენად მათ აქ არ განვიხილავთ.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, კისრის ტკივილს ჩვეულებრივ კეთილსაიმედო მიმდინარეობა გააჩნია და კარგად ექვემდებარება მკურნალობას. ხშირ შემთხვევაში იგი მკურნალობის გარეშეც გაივლის. თუმცა იშვიათად კისრის ტკივილის მიღმა შეიძლება იმალებოდეს გარკვეული სახიფათო მდგომარეობა. კისრის ტკივილი საყურადღებოა თუ:

იგი აღმოცენდება სხვა რაიმე დაავადების ფონზე, მაგ.: რევმატოიდული ართრიტის, შიდსის, სიმსივნის ფონზე და სხვ;

დროთა განმავლობაში ტკივილის ინტენსიობა განუხრელად მატულობს;

აღმოცენდება ძალის დაქვეითება ზემო კიდურში, პაციენტი უხერხულად ხმარობს მტევანს ან გამოიხატება მუდმივი დაბუჟება ზემო კიდურში. ამასთან, უნდა გვახსოვდეს, რომ სუსტი ინტენსიობისა და გარდამავალი დაბუჟება ან ჩხვლეტა არც თუ ისე იშვიათია ბანალური კეთილსაიმედო კისრის ტკივილის დროს;

კისრის ტკივილი ვლინდება წონაში კლების, ცხელებისა და სხვ. სიმპტომების ფონზე.

1. ყურადღება მიაქცით, რომ თავი და კისერი ინარჩუნებდეს სწორ პოზიციას მთელი დღის განმავლობაში როგორც დგომის, ასევე ჯდომისა და წოლის დროს (იხ. სურ N1–8);

შეეცადეთ რომ დღის მანძილზე თავი უმთავრესად „ნეიტრალურ“ პოზიციაში გქონდეთ, მოერიდეთ თავის და კისრის წინ დახრას ხანგრძლივი დროის მანძილზე. ასე მაგალითად, მონიტორთან მუშაობისას მონიტორი უნდა იმყოფებოდეს თვალების დონეზე;

თუ დიდხანს გიწევთ ჯდომა, მიაქციეთ ყურადღება თქვენი სხეულის პოზიციას: თავი გქონდეთ ნეიტრალურ მდგომარეობაში, ტორსი (სხეული) უმჯობესია იყოს გამართული და ეყრდნობოდეს გარკვეულ საყრდენს. ასევე სასურველია, რომ მუხლები მენჯთან შედარებით ოდნავ უფრო ქვევით თავსდებოდეს (სურ N3 და N3ა);

მოერიდეთ საწოლში კითხვას;

მწოლიარე მდგომარეობაში ყურადღება მიაქციეთ, თუ რამდენად მოხეხრებულია თქვენი ბალიში. არასწორი ზომის ბალიშის გამო თავი ან ძალიან მაღლა იმყოფება ან ძალიან დაბლა. თავი არ უნდა ქმნიდეს დიდ კუთხეს ტორსთან. 

აღნიშნულის გათვალისწინებით ზურგზე წოლის დროს მოსახერხებელია მცირე ზომის ბალიში, ხოლო გვერდზე წოლისას – დიდი ბალიში (სურ N5 და N5ა). არასასურველია პირქვე წოლა;

სიმძიმის აწევისას დაიცავით შემდეგი წესები: 

მაქსიმალურად ახლოს დადექით ტვირთთან. 

არ მოიხაროთ წელში, არამედ გამართული სხეულითა და თავით ჩაჯექით მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის სახსრებში. 

ასწიეთ ტვირთი და დაიჭირეთ იგი მჭიდროდ სხეულთან, რათა სიმძიმის აწევაში უმთავრესი მონაწილეობა მიიღოს თეძოებმა და ფეხებმა, ხოლო მინიმალური დატვირთვა ერგოს წელსა და კისერს. 

ფეხები უმჯობესია იყოს ოდნავ გაშლილი მხრების სიფართეზე, ასევე სასურველია ერთი ფეხი გედოთ შედარებით წინ, ხოლო მეორე შედარებით უკან (სურ N17);

არასასურველია მძიმე ჩანთის გადადება ერთ მხარზე ხანგრძლივი დროის მანძილზე. ასეთ შემთხვევაში უმჯობესია საზურგის ტიპის ჩანთის გამოყენება;

მოერიდეთ ხანგრძლივად (საათობით) ერთ პოზაში ყოფნას. თუ თქვენი საქმიანობა ამას მოითხოვს, ასეთ შემთხვევაში მუშაობის პერიოდში ხშირ-ხშირად (ყოველ ნახევარ საათში ერთხელ) შეასრულეთ კისრის ვარჯიშები (იხ. ქვევით).

სითბური და სიცივითი პროცედურები კისრის სეგმენტში

ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები

კუნთების მომადუნებელები (მიორელაქსანტები)

მკვეთრი ფიზიკური აქტივობის შეზღუდვა მცირე ხნით

სამკურნალო ვარჟიში 

მასაჟი

და სხვ.

ამ კითხვაზე პასუხი არაცალსახაა. კისრის ვარჯიშისა თუ იმობილიზაციის საჭიროება სიტუაციურად უნდა გადაწყდეს ამა თუ იმ ინდივიდისათვის. 

გახსოვდეთ, რომ კისრის ტკივილის დროს კისრის სრული უმოძრაობა ხანგრძლივი დროის მანძილზე ისეთივე არასასურველია, როგორც თავისა და კისრის გადაჭარბებული მობილურობა. 

ახლადაღმოცენებული კისრის ტკივილი ზოგჯერ საკმაოდ ძლიერია, რა დროსაც მიზანშეწონილია კისრის მოსვენება და უძრაობა. როგორც კი მდგომარეობა გაუმჯობესდება და ტკივილის ინტენსიობა შემცირდება, აუცილებელია ნაზი მოძრაობების შესრულება კისრის სეგმენტში. 

მოძრაობები უნდა წარმოებდეს ყველა მიმართულებით: თავის მოხრა, გაშლა, გვერდით მიბრუნება, გვერდზე გადახრა, მხრების მოძრაობა (იხ. სურ N9-12). 

ასეთი მოძრაობები უნდა შესრულდეს დღეში რამოდენიმეჯერ, ერთი სახის მოძრაობის განმეორება სასურველია 5-10-ჯერ. ამასთან, ვარჯიშის მართებულად ჩატარების მთავარი პირობა ასეთია: 

ვარჯიში არ უნდა იწვევდეს ტკივილის პროვოცირებას და გაძლიერებას. 

თუ გარკვეული მოძრაობის შესრულებისას იგრძნობთ ტკივილს, მაშინ ასეთი მოძრაობა აღარ შეასრულოთ! 

ამგვარად, ვარჯიში უნდა სრულდებოდეს ისეთი ამპლიტუდითა და ინტენსიობით, რის საშუალებასაც იძლევა პაციენტის მდგომარეობა მოცემულ მომენტში. დროთა განმავლობაში მოძრაობების ამპლიტუდა და ინტენსიობა თანდათანობით გაიზრდება და საბოლოოდ პაციენტი მიაღწევს სრულყოფილ აქტიურ მოძრაობებს. 

ადრეულ ეტაპზე დაწყებული ნაზი ვარჯიშები და მათი ინტენსიობის თანდათანობითი გაზრდა პაციენტს ეხმარება რეაბილიტაციაში კისრის ტკივილის დროს.

კისრის მიდამოსათვის სასურველი ვარჯიშები სქემატურად მოცემულია N9–16 სურათებზე.

N9 – თავის მიბრუნება (როტაცია) 

მიაბრუნეთ თავი ჯერ ერთ, ხოლო შემდეგ მეორე მხარეს ისე თითქოს გსურთ გაიხედოთ მხრების მიღმა; 

მოძრაობის დროს სახე შეინარჩუნეთ ვერტიკალურ სიბრტყეში;

N10 – თავის გადახრა გვერდზე 

თავი ისე გადახარეთ ჯერ ერთ, ხოლო შემდეგ მეორე მხარეს, რომ ყური მიუახლოვდეს მხარს. 

სახე შეინარჩუნეთ სარკის/კედლის პარალელურ სიბრტყეში;

N11 – თავის მოხრა 

თავი მოხარეთ ისე, რომ ნიკაპი მიუახლოვდეს მკერდის ძვალს;

N12 – მხრების ბრუნვა 

მხრის სარტყლით შეასრულეთ წრიული მოძრაობები შემდეგი თანმიმდევრობით: ასწიეთ მხრები ზევით, შემდეგ შიგნითა მიმართულებით, ისე რომ ბეჭები მიუახლოვდეს ერთმანეთს, შემდეგ დასწიეთ მხრები ქვევით. შეძლებისდაგვარად ამოძრავეთ მხრები ამგვარი სახით;

N13 – ბეჭის ამწევი კუნთის გაჭიმვა 

მარჯვენა კუნთის გაჭიმვის მიზნით მარჯვენა ხელი მოათავსეთ თავის უკან ისე, რომ იდაყვი მიმართული იყოს ზევითკენ. თავი მიაბრუნეთ მარცხნივ ისე, რომ ნიკაპი ეხებოდეს მკერდის მარცხენა ნახევრს.

ასეთი პოზიცია შეინარჩუნეთ 20 წამი;

N14 – ზედა ტრაპეციული კუნთის გაჭიმვა 

მარცხენა კუნთის გაჭიმვის მიზნით მარცხენა მხარი დაუშვით ქვევით, თავი კი გადახარეთ მარჯვნივ, ისე რომ მარჯვენა ყური მიუახლოვდეს მარჯვენა მხარს. 

ასეთი პოზიცია შეინარჩუნეთ 20 წამი;

N15 – ნიკაპის „დამალვა“ 

დაწექით ზურგზე. თავქვეშ შეგიძლიათ ამოიდოთ პირსახოცი. მოხარეთ თავი ისე, რომ ნიკაპი მიუახლოვდეს კისერს. 

ასეთი პოზიცია შეინარჩუნეთ 10 წამი;

N16 – ბეჭების მიახლოება 

შეეცადეთ, რომ ბეჭები დაუშვათ ქვემოთკენ და მიუახლოვოთ ერთმანეთს. 

ნიკაპი „დამალეთ“, გულმკერდი გამოწიეთ წინ, ხოლო წელი გქონდეთ გამართულად. 

ასეთი პოზიცია შეინარჩუნეთ 10 წამი.

American Physical Therapy Association. What you need to know about neck pain. 1996 APTA;

Vernon H. and Hagino C., 1987. Vernon H, Mior S. The Neck Disability Index: A study of reliability and validity. Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics 1991; 14:409-415

American College of Rheumatology. Neck Pain, 2012;

Australian Physiotherapy Asociation. Neck pain, 2004