 |
|
სამედიცინო შეცდომა გიორგი გეგელაშვილი
აშშ-ში სამედიცინო შეცდომებით ყოველწლიურად ზიანდება 1 მილიონი, ხოლო კვდება 100.000-მდე ადამიანი. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით მსოფლიოში, საშუალოდ, ყოველი მეათე ჰოსპიტალიზებული ავადმყოფი ზიანდება სამედიცინო შეცდომის შედეგად. სამედიცინო სისტემის სრულყოფით შესაძლებელია ყოველი მეორე არასასურველი შემთხვევის თავიდან აცილება. სამედიცინო შეცდომას და ზიანს განაპირობებს არა ჯანდაცვის სერვისის მიმწოდებელი, არამედ ინსტიტუციური სისტემა, რომელშიც მოქმედებს თავად ჯანდაცვის სერვისის მიმწოდებელი. პაციენტის დაზიანების და სიკვდილის თავიდან აცილებადი მიზეზებიდან ყველაზე უფრო მასშტაბური სამედიცინო მომსახურეობის სისტემის გაუმართაობაა და არა ექიმის, ექთნის ან ფარმაცევტის ბრალეულობა. შეცდომა ადამიანური ქმედების დამახასიათებელი თვისებაა: ”ვისწავლოთ შეცდომების სამყაროში ცხოვრება”.
გავაცნობიეროთ, რომ შეცდომის დაშვება ადამიანისთვის უჩვეულო არ არის კაცობრიობა ვერ იარსებებს შეცდომების გარეშე, მაგრამ შეცდომათა უმრავლესობის თავიდან აცილება შესაძლებელია შეცდომაც ისეთივე შედეგია, როგორც მისი გამომწვევი მიზეზი შეცდომა საშუალებას იძლევა ვისწავლოთ და ვასწავლოთ გაკიცხვა, დადანაშაულება, შერცხვენა, დაშინება შეცდომებისგან ვერ დაგვიცავს ჯანდაცვის სისტემა მუდმივ დახვეწას მოითხოვს. ეპიდემიოლოგიური მონაცემები
აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევებმა გამოააშკარავა, რომ აშშ-ს საავადმყოფოებში არის პაციენტების უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი პრობლემები. საავადმყოფოებში არასასურველი შემთხვევების ანუ იატროგენული დაზიანების პირველი ფართომასშტაბიანი კვლევა ჩატარდა 1991 წელს ჩატარებული ჰარვარდის უნივერსიტეტში. მკვლევრებმა გამოიყენეს ნიუ იორკის შტატის 51 საავადმყოფოს 30,195 პაციენტის ავადმყოფობის ისტორიები, რათა განესაზღვრათ სამედიცინო მომსახურების შედეგად დაზარალებულ პირთა რაოდენობა. შესწავლილი მასალით მავნე ხდომილებათა (adverse event) რაოდენობა, რომელთაც მოჰყვა სიკვდილი, აღწევდა 3,7%-ს, ხოლო მუდმივი უნარშეზღუდულობის მაჩვენებელი 0.7%-ს. [2] ოპერაციული გართულებები შეადგენდა დაახლოებით ნახევარს, მედიკამენტებთან დაკავშირებული მძიმე გართულებები კი 19%-ს. არასასურველი შემთხვევებით გამოწვეული წლიური სიკვდილობა მერყეობდა 44,000-დან 98,000-მდე. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ შესაძლებელი იყო არასასურველი შემთხვევების 58%-ის პრევენცია. მსგავსი შედეგი აჩვენა პარალელურად ჩატარებულმა იუტა/კოლორადოს კვლევამ. [3] 2000 წლის მედიცინის ინსტიტუტის მოხსენებაში „ადამიანისათვის შეცდომა ჩვეულია“, ყურადღება გამახვილდა ახლად აღმოჩენილ სტატისტიკურ რეალობაზე; ნაშრომის თანახმად, სამედიცინო შეცდომების შედეგად ყოველწლიურად დაახლოებით 98 000 ამერიკელი კვდება. 2004 წელს ჩატარებულმა აშშ-ის მოსახლეობის პედიატრიულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ აშშ-ში ყოველწლიურად სამედიცინო შეცდომის შედეგად კვდება დაახლოებით 4500 ბავშვი და ზარალი 1 მილიარდ დოლარს აღემატება. სამედიცინო შეცდომების მსხვერპლნი უფრო ხშირად ერთ წლამდე ბავშვები და ღარიბები არიან. იმავე ავტორებმა 2004 წელს გამოიკვლიეს სამედიცინო ზიანის ზემოქმედება და დაასკვნეს, რომ ყოველწლიურად კვდება 30.000 პაციენტზე მეტი. [4][5]
გაერთიანებულ სამეფოში მოხსენებაში – „დაწესებულება, რომელსაც ახსოვს“ აღნიშნული იყო: “გამოკვლევამ ცხადყო, რომ ყოველწლიურად ჯანდაცვის ეროვნული მომსახურების საავადმყოფო სექტორში შეიძლება ხდებოდეს დაახლოებით 850,000 (მაჩვენებელი მერყეობს 300,000-დან 1,4 მილიონამდე) არასასურველი შემთხვევა; რაც იწვევს 2 მილიარდი ფუნტის ზარალს; ზოგიერთი არასასურველი შემთხვევა შეიძლება იყოს მკურნალობის გარდაუვალი შედეგი, მაგრამ მათგან ნახევრის თავიდან აცილება შეიძლებოდა”.
ემპირიული გამოთვლებით იატროგენულ სახიფათო შემთხვევათა მაჩვენებელი 7.5%-ია, იატროგენული სიკვდილი - 0.66%. შემთხვევათა 37% პრევენცირებადია. [6]
ავსტრალიის ჯანდაცვის ხარისხის შესწავლამ გამოიყენა ჰარვარდის სამედიცინო პრაქტიკის კვლევის მეთოდოლოგია და დაადგინა, რომ ავსტრალიის საავადმყოფოებში მავნე ხდომილებათა რაოდენობა აღწევდა 16,6%-ს. ყოველწლიურად ავსტრალიის საავადმყოფოებში ადგილი ჰქონდა დაახლოებით 230 000 პრევენცირებად უბედურ შემთხვევას; 30,000 ადამიანი დაინვალიდდა და დაახლოებით 10,000-დან 14,000-მდე ადამიანი მოკვდა პრევენცირებადი არასასურველი შემთხვევების გამო.
უკანასკნელი გამოკვლევებით არასასურველ მოვლენათა ოდენობა ახალი ზელანდიის საავადმყოფოებში საშუალოდ 12,9%-ია, ამასთან სიკვდილიანობისა და მუდმივი ინვალიდობის დონე შეადგენს 2%-ს. 2005 წლის ხუთი კვლევის შედეგები: გამოკვლეულ პაციენტთა 14%-ის მიმართ დაშვებული იქნა სამედიცინო შეცდომა მკურნალობისას, 25%-ის მიმართ დაშვებული იქნა სამედიცინო შეცდომა, ან მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომა, ან ლაბორატორიული შეცდომა. ბოლო ორი წლის განმავლობაში, სამედიცინო და მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომა დაშვებული იქნა გამოკვლეულ პაციენტთა 54%-ის შემთხვევაში. პაციენტთა 63%-ის შემთხვევაში სამედიცინო და მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომა წარმოიშვა საავადმყოფოს გარეთ. პაციენტების 61%-ს ექიმებმა არ გაუმჟღავნეს დაშვებული სამედიცინო თუ მედიკამენტური მკურნალობის შეცდომა. არასასურველ მოვლენათა წარმოშობისა და მათი პაციენტებზე ზეგავლენ სპეციალური კომისიის დასკვნა: საავადმყოფოში მოთავსებულ პაციენტთა 12,9%-ს უვითარდება არასასურველი მოვლენები; არასასურველი მოვლენების ერთი მეხუთედი წარმოიშობა საავადმყოფოს გარეთ (ექიმის კაბინეტში, პაციენტთა საცხოვრებელ ადგილას, დასასვენებელ სახლებში, კერძო საავადმყოფოებში). არასასურველი მოვლენების უმეტესობა მცირე გავლენას ახდენენ პაციენტების ჯანმრთელობაზე; არასასურველი მოვლენების 15% იწვევს სიკვდილს ან სამუდამო ინვალიდობას; არასასურველი მოვლენების ერთ მესამედზე მეტი იდენტიფიცირებულია; საავადმყოფოებში წარმოშობილი არასასურველი მოვლენების ნახევარი შესაძლებელი იყო თავიდან აგვეცილებინა; მთლიანობაში, საჯარო საავადმყოფოებში მიღებათა მხოლოდ 5% წარმოადგენს ამ არასასურველ მოვლენათა პრევენცირებად ოდენობას, რომლებიც წარმოიშვა საკუთრივ საჯარო საავადმყოფოებში. ავიაციის უსაფრთხოება პილოტებს და სამედიცინო პერსონალს, ერთმანეთის მსგავსად, მუშაობა მეტად რთულ გარემოში უხდებათ. ორთავეს შეხება აქვთ მაღალ ტექნოლოგიებთან, მათთვის ჩვეულია გადაღლა და სტრესი, მუდმივად დგანან საფრთხის წინაშე, დროის მცირე მონაკვეთში უხდებათ ექსტრემული, მაღალი პასუხისმგებლობის გადაწყვეტილების მიღება. ავიაციასა და ასევე მედიცინაში მცირე შეცდომამ შეიძლება ადვილად შელახოს კომპანიის პრესტიჟი და, რაც უაღრესად მნიშვნელოვანია, შეიწიროს ადამიანების სიცოცხლე. საავიაციო უბედური შემთხვევების იშვიათობას უსაფრთხოების რეპორტირების სისტემა უზრუნველყოფს. რეპორტირების საშუალებით იკრიბება ნებაყოფლობითი შეტყობინებები ტექნიკის ნებისმიერი გაუმართაობის, ოპერატორის ან მფრინავის შეცდომის ან „ბეწვზე გადარჩენის” შესახებ. „ბეწვზე გადარჩენა” გულისხმობს ისეთ სიტუაციებს, როდესაც რაიმე არასწორ ქმედებას შეეძლო გამოეწვია გართულება, მაგრამ იგი არ განვითარდა, რადგან ქმედების კორექცია ტექნიკის მეშვეობით მოხდა ან მეორე პირმა დროულად შენიშნა და გამოასწორა იგი. ინფორმაცია ბეწვზე გადარჩენის შესახებ მხოლოდ გუნდური მოქმედების პრეროგატივაა „ბეწვზე გადარჩენის” შეტყობინებას განსაკუთრებული ღირებულება აქვს, რადგან ასეთი “დეტალები” ჩვეულებრივ შეუმჩნეველია და გამოძიებისთვის დაფარულია. მიღებული ინფორმაციის ზედმიწევნითი დამუშავება და ანალიზი სპეციალური გადაწყვეტილებების, რეკომენდაციებისა და საწვრთნელი პროგრამების საფუძველი ხდება. ყოველივე ამის შედეგად იხვეწება ტექნიკური საშუალებები, ვითარდება მუშაობის გუნდური პრინციპი, უმჯობესდება უსაფრთხოება. რეპორტირების სისტემა კონფიდენციურია, ემსახურება სწავლებას და შემდგომი შეცდომებისაგან თავის დაზღვევას. ასეთი ინფორმაცია მხოლოდ პროფესიონალებისთვისაა განკუთვნილი და სრულიად დახურულია ნებისმიერი მარეგულირებელი, ოფიციალური ან სამართალდამცავი სტრუქტურებისათვის. ავიაციაში მიღებული წარმატებების შემდეგ რეპორტირების სისტემები დაინერგა ტრანსპორტის სხვა სახეებში, მრეწველობასა და ხანძარსაწინააღმდეგო სამსახურებში.
“თავიდან აცილებული სამედიცინო შეცდომა; სიტუაცია, რომელიც გადაიზრდებოდა არასასურველ მოვლენაში, რომ არა შემთხვევითობა ან დროული ჩარევა; ქმედების ან უმოქმედობის შეცდომა, რომელიც მიაყენებდა პაციენტს ზიანს, მაგრამ იგი არ განვითარდა შემთხვევითობის, თავიდან აცილების ან შემარბილებელი ქმედებების გამო” [ Aspden, 2004]. მოქმედებების გამორჩენის ან დამატებით შესრულების აქტი, რომელიც მიაყენებდა პაციენტს ზიანს, მაგრამ იგი არ განვითარდა: შემთხვევითობის გამო მაგ., პაციენტმა მიიღო უკუნაჩვენები წამალი, მაგრამ არ განუვითარდა წამლის არასასურველი თანმხლები რეაქცია თავიდან აცილების გამო მაგ., გამოწერილი იყო პოტენციურად ლეტალური, გადაჭარბებული დოზა, მაგრამ არ მოხდა მისი შეყვანა, ვინაიდან ექთანმა დროულად აღმოაჩინა შემარბილებელი ქმედებების გამო მაგ., შეყვანილ იქნა ლეტალური დოზა, მაგრამ დროულად მოხდა აღმოჩენა და ჩარევა ანტიდოტით. რეპორტირება მედიცინაში მსოფლიოს წამყვანი სახელმწიფოები თანამედროვე სამედიცინო სისტემის არაეფექტურობის ერთ-ერთ მთავარ მიზეზად მიიჩნევენ სამედიცინო მომსახურების ხარვეზებსა და შეცდომებში ინდივიდთა დადანაშაულებას და დასჯით რეაგირებას. ასეთი მიდგომის საპირისპიროდ, უპირატესობა ენიჭება პრევენციას, სხვათა და საკუთარი გამოცდილების შესწავლას და უსაფრთხოების კულტურის დამკვიდრებას. კულტურული ცვლილებები გულისხმობს ინდივიდების დადანაშაულებიდან ყურადღების გადატანას სისტემური პრობლემების აღმოჩენაზე და შესაბამისი ინსტიტუტებისთვის მათ შეტყობინებაზე. ეს უკანასკნელნი სამედიცინო პერსონალის მიერ შეტყობინებულ სამედიცინო შეცდომებსა და არასასურველ მოვლენებს აანალიზებენ, კლასფიკაციის მიხედვით აწესრიგებენ (ტაქსონომია) და შეიმუშავებენ შემთხვევითი დაზიანების პრევენციის მეთოდებს. ავიაციის მსგავსად, მედიცინაშიც უსაფრთხოების რეგულირების განსაკუთრებულ რესურსს წარმოადგენს რეპორტირება. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მედიცინა დღეისათვის მსოფლიოში ინტენსიურად მიმდინარეობს კლინიკური პრაქტიკის გზამკვლევების (გაიდლაინი, კლინიკური რეკომენდაცია) და „საუკეთესო პრაქტიკების” შემუშავების და დანერგვის პროცესი. კონკრეტული სპეციფიკური სამედიცინო მდგომარეობების სამართავად წამყვანი ინსტიტუტები დარგის ექსპერტებთან ერთად ქმნიან მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ რეკომენდაციებს. რეკომენდაციების საშუალებით შესაძლებელია შეჯერდეს პაციენტის ინდივიდუალური გამოკვლევის მონაცემები მაღალი რანგის სამეცნიერო კვლევების შედეგად მიღებულ საუკეთესო მტკიცებულებებთან. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მედიცინის საშუალებით შესაძლებელია შევამციროთ დაავადების მართვაში აღმოცენებული არასასურველი მოვლენები, რაც გვეხმარება შედარებით მოკლე გზით მივიდეთ სწორ დიაგნოზამდე, გავაიაფოთ მკურნალობის ღირებულება, თავიდან ავიცილოთ ყავლგასული და უეფექტო:გამოკველევები ”თავიდან ბოლომდე გამოკვლევა” პროთრომბინის განსაზღვრა ხელის დაბუჟების მიზეზის დასადგენად კრანიოგრაფია, ექოენცეფალოსკოპია და საფეთქლის არტერიაში წნევის გაზომვა ინტრაკრანიული ჰიპერტენზიის აღმოსაჩენად. მედიკამენტები მაგ.: ნოოტროპები, ჰეპატოპროტექტორები, ცერებროვაზოდილატატორები, ანტიჰიპოქსანტები, თავისუფალი რადიკალების შემბოჭველი საშუალებები, საკვების დანამატების უმრავლესობა, სხვადასხვა ცხოველის ქსოვილების ან მცენარის ჰიპოთეზური ეფექტის მქონე ექსტრაქტები და სხვა დაუდასტურებელი კლინიკური ეფექტის მქონე წამლები პრეპარატები. პროცედურები „მარილების დაშლა” „ორგანიზმის გაწმენდა”. მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სამედიცინო კვლევების სედეგების და რეკომენდაციების გათვალისწინებით: იქმნება ზოგადი ჩარჩო კლინიცისტებს, პაციენტებს და ჯანდაცვის არასამედიცინო შემსყიდველებს შორის კომუნიკაციის გასაუმჯობესებლად მცირდება „პაციენტის გადაცემასთან” დაკავშირებული შეცდომები ცვლები, მრავალი სპეციალისტის მონაწილეობა სამკურნალო პროცესში, სამკურნალო დაწესებულებებს შორის „მოგზაურობა” დაავადების მართვა მიმდინარეობს ერთიანი წესით ჯანდაცვის მიმწოდებლები, მომხმარებლები და შემსყიდველები უფრო ეფექტურად იყენებენ რესურსებს ექიმები და ექთნები ყოველწლიურად ეცნობიან განახლებულ ინფორმაციას სადიაგნოზო გამოკვლევების და მკურნალობის შესახებ.
პედაგოგიური მოღვაწეობის ჟამს ავტორიტეტული მეცნიერები გულმხურვალედ საუბრობენ თანამედროვე შეხედულებებზე. პრაქტიკული მოღვაწეობის დროს კი თავად ნიშნავენ უეფექტო პროცედურებს თუ მედიკამენტებს. აღიარებენ რა მტკიცებულებებზე დაფუძნებულიმედიცინის სისწორეს და ერთადერთობას – დაბალი ხარისხის კვლევის ჩატარების შემდეგ „მწვანე შუქს” აძლევენ მკურნალობის ახალ მეთოდებს.
განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნების პრობლემებში ბევრი რამ საერთოა, მაგრამ ბევრიც განსხვავებული. ამიტომ, რეგულაციების შემოღების, ინტერვენციების დაგეგმვის, სხვადასხვა მიგნების პირდაპირი გადმოტანის ან ახალი მეთოდის დანერგვისას სიფრთხილეასაჭირო. მოვიყვანთ რამდენიმე მაგალითს, რომლებიც ასახავენ განსხვავებებს “დასავლეთსა” და “აღმოსავლეთს” შორის და რომელთაც გვიბიძგეს, “პაციენტთა უსაფრთხოების საქართველოს ალიანსის” მოღვაწეობა რეგიონული პრობლემების ჭრილში განვითარებულიყო.
ასეთი სამახსოვროს გამოცემა დასავლეთში ძალზე პოპულარულია. ათ საუკეთესო ამერიკულ სამახსოვროში გამოჩნდა გაფრთხილება იმის თაობაზე, რომ ავადმყოფმა გაარკვიოს, ვინ უკეთებს ოპერაციას, რა გამოცდილება აქვს მის პოტენციურ ოპერატორს, და შეატყობინოს ოჯახის წევრს ან ახლობელს ამის თაობაზე; ასევე, პაციენტს ეძლევა რჩევა, მარტო არ წავიდეს გეგმიურ ოპერაციაზე და თან გაიყოლოს „ვინმე გულშემატკივრებიდან”. კომენტარს არ საჭიროებს ის ფაქტი, რომ ყოველივე ამას ჩვენთან პოპულარიზაცია არ სჭირდება.
მაგალითად, საქართველოში მიმოქცევაშია 2 ტიპის ინსულინი (კონცენტრაციის მიხედვით): 1 მილილიტრში 100 ერთეული და 1 მილილიტრში 40 ერთეული. შპრიცების აღრევა (განსაკუთრებით 90-იან წლებში) ხშირად იწვევდა ინსულინის არასწორ - 2.5-ჯერ მეტ ან 2.5-ჯერ ნაკლებ მოხმარებას, რაც ხშირად გამოუსწორებელი, მათ შორის ფატალური შედეგებითაც მთავრდებოდა.
მედიკამენტური შეცდომები არასასურველი მოვლენების ყველაზე ხშირი მიზეზია ჯანდაცვაში. მათი 29% გამოწვეულია დასახელებით და ჟღერადობით მსგავსი მედიკამენტების აღრევით. დღეს, საქართველოს ფარმაცევტულ ბაზარზე მიმოქცევაშია 8.000-ზე მეტი რეგისტრირებული სამკურნალო საშუალება, რომლის ნაწილი დასახლებით მსგავსია და არაიშვიათად შეცდომის საფუძველს წარმოადგენს. ჩვენთან არ ხდება მედიკამენტების რეცეპტით გაცემა და ზოგადად, ქვეყანა გამოირჩევა წამლის სუსტი პოლიტიკით. შეცდომებს ხელს უწყობს ისეთი ფაქტორებიც, როგორიცაა: გაურკვეველი ხელით დაწერილი დანიშნულება, წამლების დასახელებების არასრულყოფილი ცოდნა, ახალი პროდუქტების მოზღვავება, მსგავსი შეფუთვა ან მარკირება. მწარმოებლები და წამლის მარეგულირებელი სამსახური ახალი მედიკამენტის რეგისტრაციამდე ვალდებულები უნდა იყვნენ გაითვალისწინონ მოსალოდნელი შეცდომების რისკი.
ახალი ანტიბიოტიკის შექმნას ათეულობით წლები სჭირდება, შტამების გამძლეობის გამომუშავებას კი 3-5 წელი. 2006 წლის 25 მაისს „პაციენტთა უსაფრთხოების საქართველოს ალიანსმა” მიიღო რეზოლუცია „მალე შეიძლება საქართველო ანტიბიოტიკის გარეშე დარჩეს”. იმთავითვე ეს გზავნილი არა მარტო სპეციალისტებისათვის, არამედ მთელი საზოგადოებისთვის იყო განსაზღვრული, ვინაიდან საქართველოში რეცეპტების სისტემა მოშლილია და ანტიმიკრობული მკურნალობის გადაწყვეტილება შეიძლება თავად პაციენტმა მიიღოს. უფრო მეტიც, დაკვირვებამ („მომხმარებლის პასუხისმგებლობის კვლევა აფთიაქში” 2007, 2009 წწ.) გვიჩვენა, რომ ყოველი მესამე თვითდანიშნულებით შეძენილი მედიკამენტი ანტიბიოტიკია. ამას ისიც ემატება, რომ არც თუ იშვიათად, სამედიცინო პრაქტიკაში ვაწყდებით ისეთ სამწუხარო კურიოზებსაც, როგორიცაა: ვირუსული ინფექციებისას ანტიბიოტიკების დანიშვნა, მადის მოსაყვანად ან „ჯირკვლებიანი ბავშვის” სამკურნალოდ ანტიტუბერკულოზური მკურნალობის მოკლე კურსი, „სიცხის დამწევად” პენიცილინ-სტრეპტომიცინის კომბინაცია, სუფთა ოპერაციის შემდეგ ქირურგიული ჩარევის მიდამოს ინფექციის პროფილაქტიკა ანტიბიოტიკით, მგრძნობელობის არასარწმუნო მეთოდების მიხედვით ანტიმიკრობული პრეპარატის შერჩევა და სხვ. შემაშფოთებელი ტენდენციები კვლევებმა გამოავლინეს შემაშფოთებელი ტენდენციები ქართულ სამედიცინო-ბიოლოგიურ აზროვნებაში. სადემონსტრაციოდ მოვიყვანთ სპეციალისტებისთვის ჩვეულ რამოდენიმე გავრცელებულ ფრაზას: „ეს წამალი ყველაფერს უხდება და მთელ ორგანიზმს წმენდს”; „რაღაცა ხომ მაინც უნდა დამენიშნა”; „ვიცი ეს წამალი არაფერს გაუკეთებს, მაგრამ ხომ არაფერს დაუშავებს”; „სისხლნაკლებობა ორსულობისას იცის – მიიღეთ გადადუღებული წითელი ღვინო ან ჭარხლის წვენი”. ექიმის არასწორი გადაწყვეტილებების მაგალითებია: გეგმური ოპერაციის დანიშვნა ისეთ საოპერაციოში, რომელიც აღჭურვილი არ არის სანარკოზო აპარატით, პულსოქსიმეტრით და ეკგ მონიტორით; ვეროშპირონი 1 ტაბლეტი დილით 3 დღის განმავლობაში; თავის ტვინის შერყევისას: შარდმდენები, „ცერებროაქტივატორები”, „ცერებრო-ვაზო-დილატატორები” და 21 დღე წოლითი რეჟიმი; „გამწოვი თერაპია” (მაგ.: დღეგამოშვებით პლაზმოლი, დღეგამოშვებით მინისებრი სხეული). ქრონიკული ტკივილისას: მხოლოდ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებები; ანტიკონვულსანტების და ანტიდეპრესანტების იგნორირება. ხელების დაბანა მხოლოდ პროცედურის შემდეგ; „ყველაფრის ტკივილისას - ყველაფრის გამოკვლევა” და სხვ. პაციენტების არასწორი გამონათქვამებია: „ექიმო ამ წამალს უკუჩვენება ხომ არა აქვს?” „ეს წამალი მომწონს, მცენარეულია და კარგი ინსტრუქცია აქვს” „მაღალი წნევისას მივიღე წამალი და 2 წუთში მომიწესრიგა” „ხელის დაბუჟებისას უნდა გაიზომო პოთრომბინი და ლიმონი მიიღო“ „გული შეუწუხდა და ენა ამოუღო” და სხვ. ეს გამონათქვამები საქილიკოდ არ მოგვიყვანია. შედეგები ბევრად სავალალოა, ვიდრე ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს. მცდარი წარმოდგენები მცდარი გადაწყვეტილებების საფუძველი ხდება. ამგვარი გადაწყვეტილებები ხელს უშლიან პაციენტის ინტერესებზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სისტემის მშენებლობას; ასახავენ მთელ რიგ არასწორ მიდგომებს და ტენდენციებს, ხაზს უსვამენ განათლებისა და წიგნიერების დეფიციტს. ასეთი აზრები საჭიროებს „განგაშის ატეხას”, საკითხების სწორად აქტუალიზებას, უწყვეტი სამედიცინო განათლების დახვეწას, ფართო კამპანიების წარმოებას და სხვა სერიოზულ ინტერვენციებს. ამ გამონათქვამების უკან დგას უყაირათოდ მოხმარებული მედიკამენტები, გაუმართლებელი გამოკვლევები, წამლის გართულებები, დაზიანებული საზოგადოება, უმიზნოდ დახარჯული უზარმაზარი თანხები.
საქართველოში ჯერ კიდევ იხმარება აპარატურა, რომელიც საფრთხეს უქმნის როგორც პაციენტს, ასევე სამედიცინო პერსონალს. ასეთებია: რენტგენის და რადიოთერაპიული აპარატურა, ღიაკონტურიანი სანარკოზო მოწყობილობანი და სხვ. აქტიურ ექიმებს უწევთ გაუსაძლის პირობებში მუშაობა, მცირე გასამრჯელოს გამო შეთავსებები სხვადასხვა დაწესებულებაში, ხშირი ღამისთევა.
საქართველოში შეიმჩნევა გარკვეული ინდიფერენტულობა უწყვეტი განათლების მიმართ. ადრე „კვალიფიკაციაზე გაგზავნა” აუცილებელ ფორმალობად ან სადამსჯელო ღონისძიებად აღიქმებოდა. შემდეგ იგი ექიმის გარკვეული ბენეფიტის – ”კრედიტქულის” წყარო გახდა და გამოცოცხლდა ყურადღება მცირე ტრენინგებისა და კონფერენციების მიმართ. ამჟამად დიპლომის შემდგომი განათლება ახალ ცვლილებებს ელოდება. ექიმების აზრით ტრენინგი უნდა იყოს პრაქტიკული საკითხებით დატვირთული და ყველა მონაწილემ შეძლოს საკუთარი თავის და სარგებლობის პოვნა გადმოცემულ მასალაში. პროგრამა ისე უნდა იყოს აგებული, რომ ტრენინგის დამთავრებისთანავე, თუნდაც მცირედით, მაგრამ მყარად მოხდეს აზროვნების, მიდგომის, დოზის ან პრინციპების ცვლილება. ექთნების სწავლებას და ტრენინგებს (ერთეული გამონაკლისების გარდა) საერთოდ არ ექცევა ყურადღება. საზოგადოდ, საქართველოში ექთნებისა და ფარმაცევტების როლი სამკურნალო პროცესში ჯეროვნად განსაზღვრული არ არის. საზოგადოების სამედიცინო განათლება არასისტემურია, სრულიად არასაკმარისია ლიტერატურა პაციენტებისათვის. 
ბევრი კითხვა უნდა აწუხებდეს მეცნიერს. პრაქტიკოს ექიმს, ექთანს, ფარმაცევტს და საზოგადოებას კი სჭირდება ბევრი პასუხი. საქართველოში არსებობდა კლინიკური განხილვების და პათოლოგანატომიური კონფერენციების დიდი ტრადიცია. ასეთი განხილვები სამედიცინო შეცდომის პრევენციის უბადლო მეთოდი გახლდათ. სამწუხაროდ, განათლების და მუდმივი განვითარების ეს სტიმული გაქრა პრაქტიკოსი მკურნალის ცხოვრებიდან. როდესაც დავინტერესდით ამ საკითხით, ექიმებმა გვიპასუხეს: კონფერენციას აქვს ცუდი მიმართულება, ასეთი განხილვის წამყვანი ცდილობს, დაადანაშაულოს ექიმი („ტყავი გააძროს ექიმს”); არ იგრძნობა, რომ ეს ყველაფერი კეთდება უკეთესი ცვლილებებისათვის; ქვეტექსტში შეიძლება ამოვიკითხოთ: „შენ ავადმყოფი ვერ გადაარჩინე, მე უკეთესად დავსვამდი დიაგნოზს ან უკეთესად ვუმკურნალებდი”; ადმინისტრატორი ცდილობს სხვა დაადანაშაულოს და არა ხელი შეუწყოს სწავლაში, ხაზს უსვამს საკუთარ შეუცვლელობას და არ ფიქრობს, რომ თავადაა სამკურნალო პროცესის მონაწილე და ასეთი სისტემის ერთ-ერთი შემქმნელი. პრაქტიკულ მედიცინას წარმოადგენენ პრაქტიკოსი ექიმები, ექთნები და ფარმაცევტები. მეცნიერები ვალდებულნი არიან გააუმჯობესონ სისტემა. მედიცინის დონე ქვეყანაში განისაზღვრება სისტემური ფასეულობებით და არა ცალკეული ავტორიტეტების წარმატებებით. ბოლოთქმა დღეს საქართველო დგას დილემის წინაშე: დაიწყოს სამედიცინო სფეროს რეგულირება თუ მიჰყვეს დინებას. კითხვას „დარეგულირდება თუ არა სამედიცინო და ფარმაცევტული ბაზარი თავისთავად?” ერთადერთი და უალტერნატივო პასუხი აქვს: არა! და, თუ სამედიცინო და ფარმაცევტული სისტემა თავისით დარეგულირდა, ყველაფერი შეიცვლება ხარისხის და ზოგადად საზოგადოებისთვის საზიანოდ.
საექიმო საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობას ახორციელებს სამინისტრო პროფესიული განვითარების საბჭოს მეშვეობით. საექიმო საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობის სახეებია: სამედიცინო მომსახურების ხარისხის კონტროლი და სამედიცინო დოკუმენტაციის წარმოების კონტროლი; თუ სამედიცინო მომსახურების გაწევისას პაციენტის ჯანმრთელობას რაიმე ზიანი მიადგა ან არსებობს ზიანის მიყენების რისკი, დამოუკიდებელი საექიმო საქმიანობის სუბიექტი ვალდებულია აცნობოს ამის შესახებ სამედიცინო დაწესებულების ხელმძღვანელობას. პაციენტს, მის ნათესავს ან კანონიერ წარმომადგენელს უფლება აქვს ექიმს, ექთანს, მედიცინის სხვა მუშაკს ან სამედიცინო დაწესებულებას უჩივლოს სამედიცინო დაწესებულების ადმინისტრაციაში, ჯანმრთელობის დაცვის მართვის ორგანოში, სასამართლოში, ან დავის გამრჩევ სხვა ორგანოში. ექიმის მიმართ პაციენტის ან მისი ახლობლის საჩივარი საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს შესაბამისი საბჭოს მიერ განხილვამდე დასკვნისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით გადაეცემა ექიმთა შესაბამის პროფესიულ ასოციაციას (ასოციაციებს). დამოუკიდებელი საექიმო საქმიანობის არასწორად წარმართვისათვის გათვალისწინებულია პროფესიული პასუხისმგებლობის შემდეგი სახეები: წერილობითი გაფრთხილება; სახელმწიფო სერტიფიკატის მოქმედების შეჩერება; სახელმწიფო სერტიფიკატის გაუქმება; ნარკოტიკული, ფსიქოტროპული და ალკოჰოლის შემცველი მედიკამენტების გამოწერის შეზღუდვა; საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული პროფესიული პასუხისმგებლობის სხვა ზომები. პროფესიული პასუხისმგებლობის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს საბჭო. სახელმწიფო სერტიფიკატის მფლობელის მიერ ქვეყანაში აღიარებული სამედიცინო სტანდარტებისა და ეთიკური ნორმების, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესების სისტემატური ან ერთჯერადი მძიმე დარღვევა, თუ ამ უკანასკნელს მოჰყვა პაციენტის ჯანმრთელობის მნიშვნელოვანი გაუარესება ან სიკვდილი ანდა პაციენტისათვის მატერიალური ზიანის მიყენება გახდება საფუძველი სახელმწიფო სერტიფიკატის გაუქმებისა. დამოუკიდებელი საექიმო საქმიანობის სუბიექტს უფლება აქვს დააზღვიოს პროფესიული შეცდომა, რომლის შედეგადაც პაციენტს მიადგა ქონებრივი ან არაქონებრივი ზიანი. არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც, ანუ ქვეყანაში მოქმედებს სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული დელიქტური სამართალი, რომელიც პრინციპულად გამორიცხავს სამედიცინო მომსახურების გაწევისას დაშვებულ შეცდომებზე სწავლების შესაძლებლობას, რაც, როგორც საერთაშორისო გამოცდილება გვაჩვენებს, უძლიერესი ბერკეტია მომსახურების ხარისხის ამაღლებისთვის.
[1]
Err is Human: Building a Safer Health System. Institute of Medicine (IOM), 1999
|
|
|
